همه محتویات شکم توسط یک لایه محکم و نگه دارنده ای به نام فاسیا محافظت می شوند. به هر علتی این فاسیا شل و یا پاره شود، محتویات شکمی به بیرون پیش روی کرده و به صورت برجستگی قلمبه مانند خود را نشان می دهند که به آنها باد فتق می گویند. در ادامه این مطلب از دکتر مهناز شکروی با ما همراه باشید تا با بیماری باد فتق ، علل ، علائم و راه های درمان آن بیشتر آشنا شوید .
هرنی یا باد فتق چیست؟
فتق یا باد فتق به خارج شدن عضوی از بدن از جای اصلی خود و تغییر مکان به حفره یا بافت مجاور گفته می‌شود. فتق به دلیل تضعیف لایه‌های درونی عضلات (معمولاً شکمی) رخ می‌دهد و باعث کشیدگی یا پارگی در جدار شکم یا دیافراگم است. فتق ممکن است بدون درد و علائم خاصی باشد یا اینکه دردی از خفیف تا شدید ایجاد کند.
باد فتق ممکن است ارثی باشد و از زمان تولد دیده شود یا اینکه اکتسابی باشد و با گذشت زمان به وجود آید. در همه انواع فتق، بیمار با خطر قطع خون روبه‌رو است. تورم حاصل از باد فتق ممکن است فشار زیادی وارد کرده و با انقباض رگ‌های خونی سبب کاهش یا قطع خونرسانی به بافت‌های بیرون زده شود. این عارضه به‌طور معمول در ناحیه شکمی دیده می‌شود؛ اما ممکن است که در ناف، ران و کشاله ران نیز رخ دهد. در واقع فتق در هر جایی رخ می‌دهد که جداره بافت نگه‌دارنده اندام، ضعیف باشد.
سونوگرافی برای ارزیابی فتق‌های کشاله ران و یا فتق بیضه است. این آزمایش با استفاده از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر شکم و اندام‌های لگن انجام می‌شود. سونوگرافی کمک بزرگی است تا پزشک معالج به صورت دقیق وجود بیماری فتق یا عدم وجود آن را تأیید کند.
علائم باد فتق چیست؟
باد فتق در زمان بروز خود را با عواملی نشان می‌دهد که با توجه به این عوامل می‌توان به صورت زودهنگام به وجود فتق پی برد. موضوعی که باید به آن توجه داشته باشید این است که علائم این عارضه بسته به نوع آن (داخلی یا خارجی بودن) و همچنین محل بروز آن ممکن است متفاوت باشد. اما علائمی وجود دارد که به صورت کلی می‌توانند حاکی از ابتلا به فتق باشند. این علائم عبارتنداز:
- مشاهده برآمدگی بر روی عضلات شکمی(فتق در نقاط مختلفی روی می‌دهد اما فتق مزمن معمولا در ناحیه شکمی رخ می‌دهد.)
- وجود برآمدگی‌هایی که با لمس دست احساس می‌شوند.
- احساس درد و سوزش در محل برآمدگی
- درد قفسه سینه یا بروز مشکلاتی در بلع و رفلاکس معده
- احساس درد شکمی که ناشی از بروز فتق در عضلات شکمی است.
- احساس درد در ناحیه بیضه که حاکی از وجود توده فتق در این ناحیه است.
- درد در ران یا کشاله ران به دلیل وجود فتق کشاله ران
موارد فوق شایع‌ترین علائم باد فتق هستند که در صورت عدم درمان به موقع، ممکن است فرد دچار مشکلات جدی شود یا به دلیل دردهای شکمی شدید نیاز به جراحی اورژانسی پیدا کند.
علائم فتق در مردان
علائم کلی فتق در زنان و مردان یکسان است، اما به هر حال ممکن است علائم این مشکل در مردان و زنان به شکل‌های متفاوتی بروز کند. معمولا فتق کشاله ران در مردان موجب تورم قابل‌مشاهده در بیضه می‌شود. معمولا فتق کشاله ران 7 برابر در مردان بیشتر از خانم‌ها ایجاد می‌شود که در بسیاری از مواقع به فتق بیضه نیز ختم می‌شود. فتق بیضه سمت راست معمولا شایع‌تر از بیضه سمت چپ است.
علائم فتق در زنان
خانم‌ها بیشتر به فتق فمورال یا رانی مبتلا می‌شوند. معمولا فتق فمورال در زنان موجب درد شدیدی در شکم و کشاله ران می‌شود. در این شرایط معمولا باد فتق با ایجاد یک برآمدگی قابل لمس نیز قابل‌تشخیص است. زمانی که فرد مبتلا به فتق به پشت دراز می‌کشد، معمولا برآمدگی عقب رفته و ناپدید می‌شود. در اکثر خانم‌ها خندیدن، گریه کردن، سرفه و اجابت مزاج موجب می‌شود تا برآمدگی فتق بیشتر قابل‌مشاهده شود. در این نوع فتق معمولا روده مسدود می‌شود و لازم است فرد تحت عمل جراحی لاپاراسکوپی قرار بگیرد. یکی دیگر از انواع باد فتق رایج در خانم‌ها فتق در بارداری است که باید توسط پزشک بررسی و درمان شود.
علل ایجاد فتق
علت ایجاد این بیماری را می‌توان عواملی دانست که موجب فشار و تضعیف عضلات ناحیه شکمی می‌شود. این بیماری ممکن است ناگهانی و یا در طول زمان ایجاد شود. از عواملی که موجب تضعیف عضلات می‌شود می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم :
نقص مادرزادی (درست بسته نشدن دیواره‌ی شکمی)
سن
سرفه مزمن
آسیب ناشی از صدمه یا جراحی
از عواملی که موجب افزایش فشار وارده به شکم می‌شود، می‌توانیم موارد زیر را ذکر کنیم :
بارداری
یبوست مزمن
بلند کردن وزنه
آسیت (آب آوردن شکم)
افزایش وزن ناگهانی
انجام جراحی
عطسه و سرفه (مزمن و طولانی مدت)
انواع فتق
بیماری فتق را می‌توان براساس نوع پیش‌رفتگی و محل ایجاد آن دسته‌بندی کرد. میزان شیوع فتق در کودکان، فتق در زنان و فتق در مردان براساس دسته‌بندی انواع باد فتق متفاوت است.
فتق داخلی
اگر پیش‌رفتگی یا بیرون‌زدگی فتق به سمت داخل بدن باشد به آن فتق داخلی می‌گوییم.
فتق خارجی
اگر پیش‌رفتگی یا بیرون‌زدگی فتق به سمت بیرون بدن باشد به آن فتق خارجی می‌گوییم. فتق می‌تواند از طریق ماهیچه به سمت بیرون بدن فشار آورد و در زیر پوست مشاهده شود.
فتق کشاله ران یا فتق اینگوینال (Inguinal hernia)
فتق اینگوینال به شکل برآمدگی در کشاله ران یا کیسه بیضه ظاهر می‌شود. فتق کشاله ران در مردان شایع‌تر از زنان است. این فتق هنگامی رخ می‌دهد که بخشی از روده‌ها یا بافت چربی از طریق یک نقطه ضعف یا پریشانی در دیواره شکمی در بالای قسمت ران، فشار آورند.
به فتق در کشاله ران فتق مغبنی هم گفته می‌شود.
فتق رانی (Femoral hernia)
فتق فمورال به صورت برآمدگی در قسمت بالایی ران ایجاد می‌شود. توده حاصل از این فتق با وارد آوردن فشار یا دراز کشیدن ناپدید خواهد شد و با سرفه یا زور زدن ممکن است که ظاهر شود. فتق رانی در زنان شایع‌تر از مردان است.
فتق شکافی
فتق شکافی در محل مربوط به جراحی شکمی یا عمل‌های لاپاروسکوپی ایجاد می‌شود؛ که به عنوان فتق پست لاپاروتومی هم شناخته می‌شود.
فتق نافی (Umbilical hernia)
برآمدگی اطراف منطقه ناف، شامل بخشی از روده یا بافت چربی که از طریق دیواره شکم در نزدیکی ناف بیرون می‌زند. فتق ناف در کودکان و نوزادان زیر ۶ ماه بیشتر دیده می‌شود.
فتق ناف در زنان بیشتر از فتق ناف در مردان گزارش شده است. چاقی، بارداری‌های متعدد و تومورهای داخل شکمی از علل فتق نافی در زنان است.
فتق اینکارسره
اگر فتق با فشار، به محل اصلی خود برنگردد در این حالت فتق گیر کرده (اینکارسره) نامیده می‌شود.
فتق مختنق
فتق گیرکرده (اینکارسره) در صورتی که با قطع جریان خون به بافت‌ها همراه باشد فتق مختنق (استرنگوله) نامیده می‌شود. فتق مختنق در صورتی که درمان نشود می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد.
جلوگیری از باد فتق
افراد همیشه نمی‌توانند از فتق جلوگیری کنید. برخی از آنها ژنتیکی هستند که نمی‌توانید از آن جلوگیری کنید. فتق مادرزادی دیافراگمی، نقصی در هنگام تولد است. همچنین اگر با عضلاتی ضعیف متولد شوید، ممکن است بعداً در زندگی دچار فتق شوید. می‌توانید شانس ابتلا به برخی از انواع فتق را به وسیله شرایط زیر کنترل کنید:
سیگار نکشید؛
وقتی بیمار هستید به پزشک مراجعه کنید تا دچار سرفه‌‌ی مزمن نشوید؛
وزن ایده آل و سالم را حفظ کنید؛
در زمان اجابت مزاج یا ادرار کردن فشار زیادی به خود وارد نکنید؛
در زمان بلند کردن اجسام، روی زانوهای‌تان تکیه کنید و سعی کنید به کمرتان فشار نیاورید؛
از بلند کردن چیزهای سنگین پرهیز کنید.
درمان باد فتق
روش درمانی هر فرد بسته به اندازه فتق و شدت علائم آن وابسته است و به تشخیص پزشک متخصص ممکن است از شخصی به شخص دیگر متفاوت باشد. پزشک ممکن است فتق شکمی بیمار را برای نشانه های احتمالی تحت نظر بگیرد.
درمان های باد فتق عبارتند از:
◊ تغییر شیوه ی زندگی
◊ مصرف برخی دارو ها
◊ جراحی
تغییر شیوهی زندگی
معمولا تغییر در رژیم غذایی نشانه‌های فتق هیاتال را درمان می‌کند، ولی موجب برطرف شدن کامل فتق نمی‌شود. بیمار باید از مصرف وعده‌های غذایی بزرگ و سنگین پرهیز کند، پس از غذا خوردن دراز نکشد یا خم نشود و وزن خود را در حالت تعادل نگه دارد.
انجام بعضی از ورزش‌ها به تقویت عضلات اطراف ناحیهی فتق کمک می‌کند و تقویت این عضلات نیز موجب کاهش بعضی از علائم فتق می‌شود. البته انجام ورزش‌های نادرست موجب افزایش فشار در ناحیهی درگیر می‌شود و حتی ممکن است موجب شدیدتر شدن بیرون‌زدگی ناشی از فتق شود. بهتر است ابتدا با پزشک یا فیزیوتراپیست خود صحبت کنید و از او بپرسید چه ورزش هایی را باید انجام دهید و کدام ورزش‌ها برای شما مناسب نیستند.
اگر تغییر شیوهی زندگی ناراحتی شما را برطرف نمی‌کند، ممکن است برای اصلاح فتق به جراحی نیاز داشته باشید. همچنین می‌توانید با پرهیز از غذاهایی که موجب ریفلاکس اسید یا سوزش سردل می‌شوند (مانند غذاهای ادویه‌دار و غذاهای دارای گوجه‌فرنگی) علائم فتق را بهبود دهید. با کاهش وزن و ترک سیگار نیز می‌توانید از ریفلاکس اسیدمعده جلوگیری کنید.
داروها
مصرف برخی داروها نیز می‌تواند به بهبود و درمان فتق کمک کند. البته این داروها حتماً باید توسط پزشک متخصص تجویز شود.
جراحی
قطعی ترین روش درمان هرنی جراحی است که به صورت سرپایی و بدون بستری در بیمارستان و با بی حسی نخاعی و یا بیهوشی انجام می‌شود.
کلام آخر
باد فتق در برخی موارد نیازی به درمان خاصی ندارد؛ اما وقتی علائم باد فتق برای شما ایجاد ناراحتی کرده است یا پزشک تشخیص می‌دهد که باد فتق ممکن است خطرناک شود، باید درمان صورت بگیرد. اگر علائمی مانند درد، یبوست، درد قفسه سینه و … را تجربه می‌کنید حتماً با یک پزشک مشورت کنید.
